یخ زدگی اندام ها

1. Home
2. یخ زدگی اندام ها

سرمازدگی عمومی(هیپو ترمی):

تالیف:دکتر حمید مساعدیان

کوهنوردی و ورزشهای طبیعی نظیر اسکی،غار نوردی،سنگنوردی،… از ورزشهایی است که فرد در تماس مستقیم با سرما ،رطوبت،باد و…بوده و همواره در معرض سرمازدگی وهیپوترمی می باشد.

زمانی که حرارت بدن انسان به دمای زیر ۳۵ درجهء سانتیگراد می رسد سرمازدگی عمومی یا هیپو ترمی به انسان دست می دهد.سرمازدگی های متوسط را می توان به خوبی درمان نمود.اما زمانی که حرارت بدن به زیر ۳۶ تا ۲۴ درجه سانتیگراد می رسد شانس بهبودی بسیار ضعیف می باشد.

توانایی بدن در مقابله با سرما بسیار کمتر از توان آن برای مقابله با گرما است و در واقع روش اصلی برای گرم نگه داشتن بدن استفاده از لباس و پوشش مناسب است . علاوه بر این عواملی  مثل :ارتفاع،خستگی , تغذیه نامناسب ،کم آبی (شرایط موجود در ورزش کوهنوردی), سابقه بیماری (مرض قند , بیماری قلبی – عروقی یا تنفسی , …)  , مصرف داروهای خاص (مثل داروهای فشارخون , الکل ،مواد مخدر) , نامناسب بودن لباس و پوشش فرد و عوامل مختلف دیگری نیز باعث مستعد شدن فرد به کاهش درجه ی حرارت بدن و آسیب های ناشی از آن خواهد بود.

عدم تحرک برای مدت طولانی (مثلآ در صعود های ترکیبی وصعود از یخچالها ) به علاوه ی سردی هوا , رطوبت بالا , وزیدن باد و خیس بودن لباس ها گرفتار شدن در بهمن نیز باعث مستعد شدن فرد و بروز سریع تر و شدیدتر آسیب های ناشی از سرما خواهد شد.

در موارد آسیب های ناشی از سرما نیز پیشگیری بر درمان مقدم است و با رعایت اصول مقابله با سرما حتی در بدترین شرایط آب وهوا نیز می توان از بروز آنها جلوگیری کرد.

رطوبت هوا به همراه وزش باد باعث از دست رفتن درجه ی حرارت بدن می گردد . به ویژه هرچه سرعت باد بیشتر باشد , کاهش درجه حرارت بدن سریع تر خواهد بود . وزش باد تند در یک آب و هوای سرد و مرطوب به سرعت باعث کاهش درجه حرارت بدن فرد خواهد شد.

در برخی شرایط مانند قرار گرفتن طولانی در معرض آب و هوای بسیارسرد و یا غوطه ور شدن در آب بسیار سرد(همچون پیمایش غار های رودخانه ای ), بدن توانایی تولید حرارت لازم برای مقابله با سرمای محیطی را ندارد و در نهایت دچار کاهش دمای عمومی بدن می گردد . به این حالت اصطلاحاً هیپوترمی گویند . در این حالت هیپوتالاموس مغز دچار اشکال در عملکرد می شود و  بدن قادر به کنترل دمای قسمت مرکزی خود نیست و درجه حرارت حرارت مرکزی بدن از ۳۷ درجه به  کمتر از ۳۵ درجه سانتی گراد خواهد رسید. افراد سالخورده و ضعیف بخصوص اگر لاغر , خسته و گرسنه هم باشند بیشتر مستعد هیپوترمی هستند.

علائم و نشانه ها :

۱- فرد احساس سرمای شدید میکند.

۲-بی اختیار لرز شدیدی به مصدوم دست می دهد و بدن آنها دچار لرز می شود.

۳- پوست سرد وخشک و رنگ پریده می شود.

۴- نبض کند می گردد.

۵- تعداد تنفس بیمار کمتر از حالت طبیعی می شود .

۶- درجه حرارت بدن به ۳۵ درجه یا کمتر می رسد .

۷- در مراحل بعدی بیهوشی به فرد دست میدهد:تشخیص تنفس و ضربان قلب مصدوم دائما مشکل تر می شود.

۸- خواب آلودگی ظاهر می شود که ممکن است به کُما منجر شود .

۹- ممکن است ایست قلبی رخ دهد .

سایر علائم عبارتند از :

پوست سرد :  یکی از علائمی که دلالت بر افت دمای بدن و بروز حالت هیپوترمی دارد .(به ویژه سرد بودن پوست شکم )

لرز :

از واکنش های دفاعی بدن برای گرم کردن خود است و بدن بطور خودکار سعی می کند تا با افزایش کار عضلات حرارت بیشتری تولید کند و دمای قسمت مرکزی خود را ثابت نگه دارد . اما با پیشرفت آسیب و کاهش بیشتر دمای بدن , این واکنش دفاعی نیز مختل می شود .

گیج و منگ شدن مصدوم و از دست دادن قدرت قضاوت وتصمیم گیری و از دست دادن هماهنگی حرکات و فعالیتهای بدنی

اشکال در تکلم و صحبت کردن  و همچنین سفتی و انقباض عضلانی  از دیگر علائم هیپوترمی می باشد .

کمک های اولیه :

۱- با رعایت اصول ایمنی ابتدا بیمار را از تماس بیشتر با سرما نظیر بادوتماس با سنگ ،یخ وبرف باز دارید.

۲- سپس ارزیابی اولیه مصدوم و انجام مراحل  ABC  (کنترل  راه هوایی , تنفس , ضربان قلب ) و دیگر کمکهای اولیه ی ضروری در صورت لزوم .

۳- بیمار را در یک پوشش محافظ بپیچید بطوری که سر و گردن را بپوشاند.نباید دست ها و بازو های مصدوم در تماس با بدنش باشد. زیرا این کار باعث می شود حرارت بدن مصدوم به خارج منتقل شود.

۴- انتقال مصدوم به مکان گرم و خشک ودور از باد و ترجیحاً سربسته (مانند پناهگاه , چادر ,غار برفی , … )

۵- خارج کردن لباس های مرطوب , خیس یا تنگ مصدوم و در صورت امکان پوشاندن لباس خشک به مصدوم و قرار دادن وی در داخل کیسه خواب یا انداختن پتوی گرم و خشک بر روی او.

۶- هیچگاه بدن مصدوم را با مالش گرم نکنید و او را نیز تشویق به انجام فعالیتهای بدنی و راه رفتن نکنید .

۷- بدلیل کاهش درجه حرارت بدن و بروز اختلال در سیستم الکتریکی قلب , هر ضربه ی ناگهانی ممکن است منجر به بی نظمی های بسیار شدید و کشنده در ضربان قلب فرد گردد . بنابراین حتی برای خارج کردن لباس های مصدوم ابتدا آنها را قیچی و سپس از بدن مصدوم خارج کنید .

۸- در صورتی که فرد هوشیار است و دچار تهوع و استفراغ شدید نیست  می توانید , نوشیدنی و غذای گرم به وی بدهید .

۹- مصدوم را از نظر یخ زدگی وسرمازدگی موضعی معاینه کنید و در صورت لزوم به درمان آن بپردازید ولی الویت ابتدا با سرمازدگی عمومی مصدوم است.

۱۰- نباید به مصدوم بیهوش نوشیدنی بدهید.

۱۱- نباید دست یا پای مصدوم را ماساژ دهید یا مصدوم را تشویق کنید که ورزش کند.

نکته : برای کنترل نبض مصدوم مبتلا به هیپوترمی باید حدود ۳۰ تا ۴۵ ثانیه صبر کنید.

مهم : حتی در صورت فقدان هوشیاری و دیگر علائم حیاتی مثل تنفس و نبض نباید فرد را مرده قلمداد کرد .

یخ زدگی عضو و اندامهای بدن در اغلب موارد بدنبال کاهش درجه حرارت محیط به کمتر از صفر درجه سانتی گراد وبیشتردر ورزش کوهنوردی و ورزش هایی که در طبیعت انجام میشود نظیر اسکی و… بوجود می آید.این بیماری معمولاً در نواحی انتهایی بدن مثل انگشتان دست و پا , لاله گوش، بینی،پوست ،چشم،گونه و… که معمولاً پوشش مناسب نیز ندارند اتفاق می افتد . اما در صورت تماس با سرما ممکن است در هرقسمتی از بدن ایجاد شود . یخ زدگی بر اساس شدت سرد بودن هوا و سرعت بادورطوبت می تواند حتی در مدت زمان کوتاهی اتفاق بیافتد . افزایش سرعت باد , اثری مشابه به کم شدن دمای هوا دارد . افراد مسن،اطفال، افرادخسته، گرسنه،دچارکم آبی، مستعدترین افراد برای یخ زدگی می باشند .

علائم و نشانه ها :

احساس سرما در ناحیه ی مربوطه (که سپس به احساس درد تبدیل می شود) .

کرخت شدن یا بی حس شدن ناحیه ی مربوطه

احساس مورمور یا سوزن سوزن شدن در عضو درگیر

موضع درگیر ( در افراد دارای پوست روشن) به رنگ قرمز روشن یا صورتی و (در افراد دارای پوست تیره ) رنگ خاکستری به خود می گیرد و در نهایت قسمت سرمازده رنگ خود را از دست داده و به رنگ سفید تغییر رنگ میدهد .

تاول و ایجاد تورم بعد از چند ساعت بوجود می آید.

از دست دادن کامل حس , حتی در نواحی که قبلاً دردناک بوده اند کم کم بروز میکند .

تبدیل پوست و اندام صدمه دیده به حالت چرمی شکل یا شبیه موم ( زرد یا سفید رنگ )

در نهایت عضو صدمه دیده سفت و سخت می شود و در لمس شبیه چوب یا گوشت یخ زده خواهد شد .

بعد از دو هفته در صورت عدم برگشت و بهبودی بافت صدمه دیده موضع دچار گانگرن خشک وسیاهی عضو خواهد شد.

کمکهای اولیه یخ زدگی:

عضو سرمازده را ازتماس بیشتربا برف ویخ وسرما ،باد و رطوبت محافظت کنید.

از برخورد” مجدد” عضو صدمه دیده با سرما و باد جلوگیری کنید.

از انجام کارهای زیر باید به شدت پرهیز کنید :

۱- مالیدن یا ماساژ دادن مستقیم عضو صدمه دیده

۲- مالیدن برف بر روی عضو صدمه دیده

۳- پاره کردن تاول ها

۴- ازگرم کردن عضو آسیب دیده با حرارت خشک مثل بخاری , شوفاژ , شعله آتش , گرفتن روی موتور خودرو و ….پرهیز نمایید.زیرا باعث صدمه بیشتر به عضو یخ زده وصدمه دیده می شود . بی حس شدن عضو آسیب دیده سبب می شود که مصدوم درد ناشی از حرارت را متوجه نشود , بنابراین توصیه می شود در صورت وجود آب گرم با درجه حرارت ۴۰ تا ۴۱ درجه سانتی گراد , عضو آسیب دیده را دریک تشت محتوی آب گرم۳۸-۴۲ درجه سانتیگرادقرار دهید.واین عمل را روزی سه بار تکرار کنید.

۵- ازحرکت دادن عضو آسیب دیده , به ویژه راه رفتن روی پای آسیب دیده پرهیزنمایید.

۶- ازمالیدن پماد , کرم یا مواد مختلف دیگر بر روی پای آسیب دیده اجتناب کنید.

عوامل زیر باعث مستعدتر شدن فرد برای سرمازدگی و یخ زدگی خواهد شد :

مصرف دخانیات (سیگار )، مصرف نوشابه های الکلی و حاوی کافئین , تغذیه نامناسب , خستگی و نداشتن استراحت کافی , مصرف برخی داروها(خصوصا داروهای خواب آور) , کفش و لباس نامناسب , سن بالا و سابقه بیماری حاد یا مزمن نظیر دیابت نیز باعث مستعدتر شدن فرد برای ابتلا به سرمازدگی و یخ زدگی خواهد شد.